Column Frank Weeink | Jarno Saarinen: 20 mei 1973

Ergens, ogenschijnlijk achteloos weggestopt in zijn biografie The Flying Finn van de Nederlander Klaas Tjassens, heb ik een papiertje met daarop zijn handtekening. Eigenlijk is het niet zo maar een handtekening, het is een uitgeknipt onderschrift onder een contract dat hem in 1972 aan de start verplichtte van de Internationale Wegraces op het stratencircuit De Varsselring in het Gelderse Hengelo. 'Rider's signature' staat er in fleurig keurig groen getypt onder de zwierige handtekening van Jarno Saarinen, een paar maanden voordat hij officieel 's werelds beste 250 cc-coureur werd. Hoewel in de nettostand maar één puntje voor zijn Italiaanse rivaal Renzo Pasolini, bedroeg zijn brutovoorsprong – slechts de zes beste resultaten telden – 19 punten op dezelfde 'Paso'.

Op zondag 20 mei 1973 verongelukten Saarinen en Pasolini dodelijk tijdens de Grand Prix der Naties op het circuit van Monza. Het was één van de zwartste dagen in de internationale wegrace, de dag dat een Italiaanse underdog en publiekslieveling en een Finse superster die een grootse toekomst tegemoet moest gaan, uit het leven werden gerukt. Ooit reed ik, stijf van de zenuwen, in Francorchamps een volledig mislukt rondje op de haperende en pruttelende Aermacchi van Pasolini, van Saarinen heb ik dus die handtekening, op dat uitgeknipte stukje papier.

Het ongeluk in Monza gebeurt al in de eerste ronde van de 250 cc-race: de na jaren geaccepteerde lezing is dat Pasolini ten val komt als zijn Harley-Davidson vastloopt. In het pandemonium dat ontstaat, crasht ook regerend wereldkampioen en klassementsleider Saarinen. De 27-jarige Fin verliest bij de val zijn helm en Saarinen loopt fataal hoofdletsel op. Zelden is er meer getreurd om de dood van twee race-iconen, vandaag – woensdag 20 mei – inmiddels 47 jaar geleden.

Saarinens seizoen is geweldig begonnen. Tijdens de Daytona 200, destijds de traditionele opener van het seizoen, verslaat hij de Amerikaanse specialisten op hun zwaardere kanonnen. Een historische zege, want voor het eerst wint een Europese rijder de race op de legendarische kombaan en het is de eerste overwinning op een 350 cc-tweetakt. Niet lang daarna wint hij de Europese variant van de Daytona 200, de 200 Mijlen van Imola. Had hij zijn 250 cc-wereldtitel nog behaald als privé-coureur die samen met zijn onafscheidelijke vriendin Soili in een bescheiden busje vrij anoniem heel Europa doorkruist, in 1973 is Jarno officieel Yamaha-fabriekscoureur. De Japanse fabriek heeft grootse plannen om de suprematie van het Italiaanse MV Agusta in de zwaarste grand prix-klasse te beëindigen en ziet de Fin als de ideale man om die plannen uit te voeren. In het Noord-Hollandse Uithoorn werkt Saarinens nieuwe monteur Ferry Brouwer aan een splinternieuwe 494 cc-viercilinder, de YZR500 0W20. Omdat Saarinen zich in de winter in Finland blesseert tijdens een ijsracetraining, test hij de nieuwe Yamaha met vertraging op een ijskoude winterdag in 1973 op het Belgische Zolder.

Op 22 april staat de eerste grand prix van het seizoen op de kalender, Saarinens debuut in de 500 cc-klasse, Yamaha's officiële vuurdoop met een viercilinder in de koningsklasse. Het 5,8 kilometer lange circuit Paul Ricard in het Zuid-Franse Le Castellet staat bovendien voor het eerst op de kalender – niemand heeft dus ervaringen uit het verleden. Maar het 1,8 kilometer lange rechte stuk lijkt in het voordeel van de MV's, de loeiende viertakten die sinds 1958 de 500 cc-klasse hebben gedomineerd. Maar al vanaf de eerste training blijken de koele Saarinen en Yamaha's testrijder Hideo Kanaya serieuze tegenstanders voor Giacomo Agostini en Phil Read op de MV's. Kanaya pakt de pole voor teamgenoot Saarinen, wereldkampioen Agostini en Read. Voor de start van zijn eerste 500 cc-race dicteert Saarinen het tempo in de 250 cc-klasse, bijna een halve minuut voor teamgenoot Kanaya.

“We schatten de kans op een overwinning meteen hoog in. Jarno en Kanaya hadden beslist hun handen vol aan de machine, maar hij was goed”, vertelde Rod Gould mij een aantal jaren geleden over de eerste 500 cc-race van 1973. Gould, zelf een oud-wereldkampioen in de 250 cc-klasse, is dat jaar voor het eerst betrokken bij het Yamaha-management. Saarinen, een voormalig concurrent, nu zijn grootste hoop op succes. Met praten verdient de Fin zijn geld niet. “Zijn grote grijns zei alles”, aldus Gould.

De sterkere MV's beschikken over een hogere topsnelheid, de lichtere Yamaha's accelereren beter uit de bochten. Op zondag verrast Agostini iedereen door niet op de nieuwe viercilinder MV te stappen, maar op de vertrouwde driepitter, volgens de Italiaan 'de beste MV waar ik ooit op gereden heb'. Is het een meesterzet om de concurrentie te verwarren of is het een wanhoopspoging, in de wetenschap dat de tegenstand uit het Verre Oosten met die fenomenale Fin aan de extreem naar beneden gebogen clipons groter wordt dan gehoopt? Saarinen maalt er niet om. Snel na de start achterhaalt hij kopstarter Read en leidt voor het eerst in zijn leven een 500 cc-race – alsof hij nooit anders heeft gedaan. In de elfde van twintig ronden veert het publiek overeind: Ago, vier seconden achter Jarno jagend als tweede, glijdt onderuit. De symboliek is bijna pijnlijk: de twaalfvoudig wereldkampioen moet op de knieën – voor zijn opvolger? “Ik deed er alles aan om Jarno bij te houden, maar ik crashte toen het voorwiel wegbrak. Ik remde gewoon te hard”, gaf Ago tegenover mij ooit toe.

Saarinen rijdt vervolgens onbedreigd naar de winst, zestien seconden voor Read, die nipt Kanaya klopt. Het is feest bij Yamaha. “Finnen tonen niet snel hun emoties, maar Jarno was erg blij”, aldus Gould.

En Saarinen gaat door: hij wint ook de 500 cc-race op de bloedsnelle Salzburgring, maar valt uit met een gebroken ketting uit in Hockenheim. Toch komt hij in zowel de 250 cc-klasse als in de 500 cc-categorie als leider naar Monza. Daar eindigt het, bruut en abrupt op 20 mei. “Ik ben er van overtuigd dat hij in zijn eerste jaar wereldkampioen had kunnen worden”, was Rod Gould zeer stellig.

Giacomo Agostini verlaat aan het eind van 1973 MV Agusta, na dertien wereldtitels. Hij tekent voor Yamaha, wint de Daytona 200 van 1974, wordt dat jaar ook de eerste tweetaktwereldkampioen in de 350 cc op Yamaha en schrijft geschiedenis met Yamaha's eerste 500 cc-wereldtitel in 1975 – de eerste titel ook voor een tweetakt. Die titel, die er wellicht al twee jaar eerder had kunnen zijn. “Maar helaas”, aldus Gould, “we zullen het nooit weten.”